ماجرای حقوق های نجومی و فیش های حقوقی چند ده میلیونی برخی از مدیران و مسئولان کشوری در روزها و هفته های اخیر با حاشیه ها و جنجال های فراوانی همراه شد. اکثر مسئولین ارشد نظام در برابر این حقوق ها و عملکرد مسئولین خاطی موضع گیری کردند و خواستار برخورد آشکار و سریع با متخلفان شدند.
به گزارش «تابناک» انتشار فیش‌های حقوقی مدیران بیمه مرکزی ایران، رئیس صندوق توسعه ملی، مدیران بانک رفاه کارگران، مسئولان و مدیران چند سازمان دیگر بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌ها و افکار عمومی به همراه داشت. فارغ از موضوع انتشار فیش های حقوقی و بازتاب گسترده آن در رسانه ها، دستور مسئولان ارشد کشور در پیگیری موضوع و حرف و حدیث های مرتبط با این رویداد در میان مردم و نگاه آنها به مسئولین از دیگر ابعاد این رخداد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بود.
در این بین «تابناک» نیز تلاش کرد تا در حد توان و بضاعت به این موضوع بپردازد و در جهت تنویر افکار عمومی و شفاف سازی نهایت تلاش خود را به کار بندد. در همین راستا و با هدف دریافت نظر عمومی جامعه و واکنش های مردم «تابناک» اقدام به انجام یک نظر سنجی یک سئوالی با متن «اگر به جای مدیران و کارگزاران بودید، از دریافت حقوق نجومی خودداری می کردید؟ »، کرد و از خوانندگان خواست تا نظرشان را در رابطه با این سئوال اعلام کنند.
به همین بهانه تلاش شد این موضوع با دکتر مهرداد عربستانی عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و متخصص مسائل انسان شناسی و جامعه شناسی مورد بررسی کارشناسی قرار گیرد.
مهرداد عربستانی در همین رابطه گفت: « نخست باید دقت کرد که این موضوع تنها مختص به ایران نیست و در هر کجای جهان نیز چنین شرایطی باشد و اینچنین نظرسنجی انجام شود، نتیجه مشابه خواهد داشت. ذکر این نکته ضروری است که پدیده حقوق های نجومی را نمی توان در چارچوب فساد به شکل قانون گریزی آن جا داد. این حقوق ها در کشور ما در ساختار و چارچوب قانون و با گذر از تأیید مراکز ذی صلاح پرداخت شده است و لذا خیلی بدیهی است که هر کس دیگر جای این مسئولین باشد، این کار را انجام دهد.»
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران اضافه کرد: « اگر چه گفتمان حاکمیت و نظام جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر مقاوت، ایثار و نفی تجمل گرایی است ولی برخی از کارگزاران این نظام که خود داعیه این ارزش ها را دارند و این ارزش ها را برای مردم تجویز می کنند، خودشان را مستثنی می بینند. این موضوع وقتی با اخلاقیات درون گرایی برررسی شود این احساس را ایجاد می کند که مسئولان ما برای مردم نسخه ساده زیستی و پرهیز از تجمل تجویز می کنند ولی خودشان به گونه دیگر زندگی می کنند.»
استاد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران در پاسخ به این سئوال که حالا و در شرایطی که فرهنگ و باور مردم تحت تأثیر عملکرد مسئولین به این شکل ساخته شده است، راهکار تغییر نگاه ذهنیت مردم چیست؟ گفت: « ساختن و تغییر ذهن جامعه بستگی زیادی به عملکرد رسانه ها و مسئولین دارد. تعارض عملکرد مسئولین با شعارهایی که می دهند این مشکل را ایجاد کرده است. دقت کنید که ما اگر در یک دولت صنعتی و متکی بر گفتمان اشرافی گری بودیم، اینگونه رفتارها از سوی مسئولین مشکلی نداشت. مشکل آنجاست که گفتمان حاکم بر نظام و حاکمیت متکی بر ادبیات مقاومت، ساده زیستی و پرهیز از اشرافی گری است.»
مهرداد عربستانی در رابطه با ارتباط میان دولت رفاه و گفتمان اشرفی گری با توسعه و صنعتی شدن نیز گفت: «در برخی دوره های انقلاب برخی دولت ها با این گمان که توسعه یافتگی وابسته به رفاه طلبی و اشرافی گری است، به این سمت رفتند ولی هیچگاه در ایران این گفتمان به خوبی جا نیفتاد. اگر شما در میان مردم جامعه سئوال کنید که جمهوری اسلامی یک دولت اشرافی و رفاه طلب است یا ارزش مدار؟ کم تر کسی می گوید، اشرافی.»
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در رابطه با مشکلات موجود بر سر راه تغییر باور و نگاه بی عیب دیدن دریافت حقوق های نجومی ادامه داد: « در کشور ما وفاق بر سر سیاست های کلی و کلان وجود ندارد و رویکردهای مقامات متضاد است. این پیغام های متضاد و متکثر و پیام های آن به داخل و خارج مشکل ساز است.
اینجا سئوال مطرح این است که چگونه باید به وفاق رسید؟ در این رابطه من راهکار مشخصی ندارم و این موضوع نیاز به بررسی های دقیق و کارشناسانه دارد. با اینحال نکته مهم این است که وفاق ملی را یک شخص نمی تواند ایجاد کند و نیاز به مشروعیت و مقبولیت عام دارد. زفتار و عملکرد مسئولین باید به گونه ای باشد که بتواند دامنه وفاق ملی حداکثری شود و بیشترین حدد ممکن مخاطب را در خود جای دهد.»
بر اساس آنچه آمد مشخص می شود که طبیعت آدمی و ذات هر فرد فی نفسه میل به سمت کسب حداکثری مادیات دارد و این موضوع محدود به فرد یا جامعه مشخصی نیست و در برای همه جوامع جهانی صادق است. علاوه بر این باید دقت کرد که نگاه بی عیب دیدن دریافت حقوق های نجومی هنگامی که این حقوق ها در چارچوب قوانین حقوقی نهادینه و معمولی شوند و میان گفتمان حاکم بر نظام و عمل مجریان حکومت تفاوت ایجاد شود، به مراتب تقویت می شود.
در همین رابطه دکتر اصغر مهاجری متخصص مسائل جامعه شناسی و مدرس دانشگاه به «تابناک» گفت: «در رابطه با تحلیل نظرسنجی مورد اشاره دو نکته در ابتدا باید گفت. یکی اینکه اگر خودسانسوری و برخی ملاحظات شخصی نبود، مطمئن باشید این 62 درصد به مراتب بیشتر نیز می شد. نکته دوم اینکه باید دید ساختار کشور چگونه است که این نوع عمل ها و بیشتر از آن مانند رانت و سوء استفاده از صندلی ها امری طبیعی و معقول می نماید. به عبارتی از کوزه همان تراود که در اوست.
نکته سوم اینکه موضوع فقط حقوق های چند ده میلیونی نیست و در کشور ما بهره مندی از از صندلی ها و رانت بیشتر از آن است که تصور شود. این موضوع از یک کارمند ساده تا یک مدیر و مقام بالاتر از آن صادق است و کاملاً امری طبیعی نشان داده می شود.»
نظرسنجی شما درست است و اگر یک پرسش نامه دقیق تر طراحی شود، مطمئن باشید عدد این نظرسنجی بیشتر می شود
مدرس دانش جامعه شناسی در دانشگاه های تهران، شهید رجائی، علوم و تحقیقات، تهران مرکزو امام حسین (ع) اضافه کرد: «بسیاری از مدیران در ایران از مزایایی برخوردار هستند که در فیش های حقوقی ذکر نمی شود. این مزایا و رانت ها از اتومبیل گرفته تا حق مسکن و... وجود دارد. من به عنوان یک جامعه شناس در همه این موارد فرد را مقصر نمی دانم و واقعیت این است که هر کس در این جایگاه قرار بگیرد، چنین عملی را به احتمال زیاد انجام می دهد. بنابراین نظرسنجی شما درست است و اگر یک پرسش نامه دقیق تر طراحی شود، مطمئن باشید عدد این نظرسنجی بیشتر می شود.»
عضو کمیسیون سیاسی، دفاعی و امنیتی مجمع تشخیص مصلحت نظام جمهوری اسلامی ایران در ادامه و در رابطه با چرایی این رخداد گفت: «جامعه ایرانی تولید محور نیست و تکیه کرده است بر دولت فربه و در آن هر کس که به ساختار دولتی نزدیک تر باشد میزان بهره مندی بیشتری دارد. در کشور ما ساختار ارباب رعیتی و مرکز پیرامونی حاکم است و بر این اساس هر کس به مرکز جغرافیایی و سیاسی نزدیکتر باشد، بهره مند تر است.»
اصغر مهاجری در بخش دیگری از سخنان خود و در رابطه با علاج این واقعه گفت: « این چالش کشور علاجی ندارد مگر اینکه ما برگردیم به ساختاری که در آن کارچاق کردن و سوء استفاده از جایگاه ها وجود نداشته باشد. در این شرایط باید محور صلاحیت و بهره مندی افراد تولید و باز تولید باشد. در کشور ما به جای آنکه افراد هویت خودشان را در ساختار تولید و باز تولید جست و جو کنند، آن را در نزدیکی به ساختارهای قدرت و مرکزیت جست و جو می کننند.»
ما باید به جای امید بستن به فرصت های بیرونی در همه سطوح مدام در حال تولید و بازتولید باشیم
عضو کمیته تدوین سیاست های کلی احزاب در جمهوری اسلامی ایران در ادامه و با اشاره به دغدغه های کلان مقام معظم رهبری گفت: « اگر شما دقت کنید رهبری در بسیاری از بیانات و توصیه های خود به مردم و مسئولین بر تکیه به درون و تقویت روحیه تلاش و تولید تأکید دارند. در واقع این یک حقیقت است که ما باید به جای امید بستن به فرصت های بیرونی در همه سطوح مدام در حال تولید و بازتولید باشیم و هویت خودمان را بر این اساس سامان دهی کنیم و از چسبیدن به افراد و افتخار کردن به تاریخ گذشته بپرهیزیم.»
مهاجری افزود: « شما به قانون تقسیمات کشوری فرسوده کشور نگاه کنید، بر اساس این تقسیمات سیاسی هر فرد و جامعه ای که به مرکز نزدیک تر باشد، توانمندتر خواهد بود. به همین دلیل مردم در مناطق دیگر هم در تلاش هستند به جای تکیه بر تولید و تلاش دنبال مسائلی نظیر مرکز شدن و ارتقاء سیاسی باشند.»
این جامعه شناس و متخصص پژوهش و توسعه در رابطه با چرایی پاسخ 62 درصد از خوانندگان ادامه داد: « جدا از بحث عدم تکیه فرهنگ جامعه بر موضوع تولید و باز تولید،عامل دیگر آن است که در کشور ما سرمایه اجتماعی با سه ضلع مهم آن یعنی اعتماد، شفافیت و پویایی روابط به ویژه در دولت مهرورزی با آسیب جدی روبه رو شد و در دولت فعلی نیز علی رغم تلاش های صورت گرفته همچنان موضوع سرمایه اجتماعی ضعیف و در حال فرسایش است.
افراد سعی می کنند، با تکیه بر مسئولین، صندلی ها و مراکز قدرت به مزایای بیشتری دست یابند
باید گفت، زمانی که سرمایه اجتماعی در کشور از بین برود، شفافیت و اعتماد نیز از بین خواهند رفت و پویایی روابط اجتماعی نیز به نابودی کشیده خواهد شد. در این حالت به جای آنکه افراد تلاش می کنند بهره مندی و دست یابی به امکانات بیشتر را در جریان یک رقابت سالم و تعامل با گروه های اجتماعی و سیاسی دیگر به دست آورند، سعی می کنند با تکیه بر مسئولین، صندلی ها و مراکز قدرت به مزایای بیشتری دست یابند.»
بنابر نظراتی که دکتر اصغر مهاجری به آن اشاره کردند، برداشت این است که دو محور اصلی کار و تلاش و ساخت هویت بر اساس فرهنگ تولید و بازتولید در کشور و اذهان عمومی جامعه و مسئولین جایگاه ضعیفی دارد و از سوی دیگر نیز در کشور ما سرمایه اجتماعی به مفهوم واقعی آن در شرایط نامناسبی قرار دارد.
در چنین شرایطی افراد بر خلاف تکیه بر توانمندی خود و کوشش حقیقی به دنبال آن هستند تا برای دست یابی به مزایای بیشتر خود را به افراد و موقعیت های برتر جغرافیایی(پایتخت و مراکز سیاسی) و یا موقعیت سیاسی بالاتر و افراد سیاسی نزدیک کنند و از قبل آنها به امکانات بیشتر نائل شوند.
با این تفسیر و با چنین فرهنگی دریافت حقوق های چند ده میلیونی و از آن بالاتر بهره مندی هر چه بیشتر از صندلی و جایگاه به دست آمده نه تنها نوعی فساد و خلاف نیست، بلکه نوعی زرنگی و برداشت سهم از انقلاب تلقی خواهد شد.
