به گزارش تابناک قم، محسن بهشتی معاون عمرانی سابق استانداری قم، در سومین نشست پرسمان ایسنا قم که به همت بنیاد قم پژوهی در مؤسسه طلوع مهر قم برگزار شد، عنوان کرد: فرایند تحولات شهرنشینی و بهم ریختگی تناسب شهرنشینی و روستایی در جهان از ۲۰۰ سال قبل و در ایران از ۱۰۰ سال قبل آغاز شده است.
وی با بیان اینکه از ۲۰۰ کشور دنیا ۱۲۵ کشور بیش از نیمی از جمعیت شان شهرنشین هستند، ادامه داد: در سال ۱۹۰۰ فقط ۱۲.۵ درصد از جمعیت دنیا شهرنشین بودند در حالی که این عدد امروزه به ۶۴ درصد رسیده است و پیش‌بینی شده است تا سال ۲۰۵۰ تناسب بین جمعیت شهری به روستایی ۸۰ به ۲۰ می‌شود.
وی با بیان اینکه برهم خوردن این تناسب آثار متعددی از جمله مشکلات زیست محیطی به همراه دارد، اظهار کرد: این پدیده از اواخر ۱۳۰۰ در کشور ما آغاز شد اما به طور رسمی شهرسازی جدید از سال ۱۳۱۲ با قانون «ایجاد معابر در شهرها» شروع شد.
بهشتی با اشاره به اینکه استان قم نیز تقریباً همین روند را سپری کرد، بیان کرد: از سال ۱۳۵۷ فرایند شهرنشینی سرعت گرفت برای مثال قم در دهه ۵۵ تا ۶۵ حدود ۱۰ درصد رشد جمعیتی داشته است که هفت درصد آن به دلیل رشد غیرطبیعی یعنی مهاجرت و سه درصد به دلیل رشد طبیعی یعنی زاد و ولد بوده است.
وی اضافه کرد: در ۴۰ سال گذشته جمعیت کشور دو برابر شده است اما جمعیت قم حدود ۴.۵ برابر شده است که این امر به دلیل موقعیت مذهبی، سیاسی و جغرافیایی (نزدیکی به تهران) است.
معاون عمرانی سابق استانداری قم عنوان کرد: پدیده شهرهای جدید در بحبوحه انقلاب صنعتی و از انگلستان آغاز شد و برای کاهش هزینه حمل و نقل و استفاده بهینه از زمان، نواحی مسکونی را در نزدیکی مراکز صنعتی ایجاد کردند و پولاد شهر اصفهان نیز به عنوان اولین شهر ایران است که قبل از انقلاب اسلامی با همین رویکرد شکل گرفت.
وی با اشاره به اینکه شهرهای تازه تأسیس در اطراف تهران ضریب موفقیت بالاتری نسبت به سایر شهرهای تازه تأسیس داشتند، گفت: از موفق‌ترین شهرهای تازه تاسیس شهر اندیشه در تهران است و بعد از آن نیز پرند، هشتگرد و پردیس است.
کارشناس شهرسازی اضافه کرد: به دنبال فرایند ایجاد شهرهای جدید، در سال ۱۳۸۳-۱۳۸۴ مطالعاتی انجام شد و دو شهر جدید گنجینه (کیلومتر ۱۰ اتوبان قم – تهران) و پرنیان (کیلومتر ۳۰ جاده قدیم اصفهان) برای قم پیش بینی شد که شهر گنجینه به دلیل نزدیکی به سایت زباله البرز منتفی شد.
وی ادامه داد: شهر پرنیان مصوبه کلی شورای عالی شهرسازی و معماری است و قرار بود مطالعات آن انجام شود که وزارت راه و شهرسازی مطالعاتی را بر اساس مصوبات کلی انجام داد و برای ۵۰۰ هکتار از دو هزار هکتاری که پیش بینی شده بود، طرح گذاشت.
بهشتی با بیان اینکه برای این شهر دو طرح بیان شد، تصریح کرد: اولین طرح این بود که به دلیل آب و هوای مطلوب‌تری که نسبت به قم دارد تبدیل به خانه باغ و باغ شهر شود و سکونت گاه دائمی نباشد اما وزارت راه و شهرسازی مخالفت کرد؛ زیرا هدف از تاسیس شهرهای تازه تاسیس ایجاد سکونتگاه دائمی است و اولاً وزارت راه و شهرسازی وظیفه دیگری دارد و ثانیاً پرنیان جذابیت ییلاقی زیادی ندارد به همین خاطر مطرح شد که با توجه به گسترش شهرک صنعتی سلفچگان، این مکان تبدیل به سکونتگاهی برای افراد شاغل در شهرک صنعتی سلفچگان شود.
قم ظرفیت یک شهر جدید را ندارد
وی افزود: این طرح مطالعات متعددی را به همراه داشت تا به اوایل دولت یازدهم یعنی سال‌های ۱۳۹۳ رسید و به وزیر وقت توضیح دادیم که فشار جمعیتی بیش از اندازه به قم وارد شده است و از لحاظ زیست محیطی قم بیش از ۵۰۰ هزار نفر ظرفیت ندارد.
وی بیان کرد: اکثر شهروندان قمی تمایلی به سکونت در خارج از بافت قم ندارند و برای ارتقاء زندگی خودشان و زندگی فرزندانشان داخل شهر قم به ۳۰ کیلومتر بیرون از قم نمی‌روند و ایجاد یک شهر جدید، ظرفیتی برای پذیرش مهاجر به قم را فراهم می‌کند که این امر آسیب‌های متعدد اجتماعی، گسست اجتماعی، مشکلات زیست‌محیطی و… می‌شود.
وی افزود: پرونده این امر بسته شد اما در سال ۱۳۹۷ که نهضت ملی مسکن مطرح شد این پروژه دوباره مطرح شد و این بار متقاضی شخصی نیز وجود داشت و این فرد بیان کرد که هیچ کمکی از دولت نمی‌خواهد و به تنهایی این شهر را احداث می‌کند و زیر ساخت‌های آن را خود فراهم می کند؛ مثلا انتقال آب را از مسیر انتقال آب دز به قم فراهم می‌کند، اما این در حالی است که یکی از مشکلاتی که در قم داریم انتقال آب بین حوزه‌ای است.
معاون عمرانی سابق استانداری قم ادامه داد: در توسعه یک شهر مباحث زیر ساختی مسئله اصلی است، زیرا کسی تصور نمی‌کرد روزی استان همدان فقط برای ۱۰ روز آب داشته باشد، زاینده‌رود خشک شود و یا کارون که کشتی در آن تردد می‌کرد به حدی کم آب شود که مشکلات زیست محیطی برای اهواز و خوزستان به وجود بیاورد.
تصمیمات شهرسازی بنیاد سیاسی دارد
کارشناس شهرسازی با بیان اینکه برخی همچنان بر روی طبل‌هایی می‌کوبند که بنیان زیر ساختی و کارشناسی ندارد، اضافه کرد: متاسفانه تصمیمات شهرسازی کشور از گذشته تا کنون بیشتر بیناد سیاسی داشته است تا کارشناسی.
وی با اشاره به اینکه یکی از اقدامات خوبی که در سال‌های اخیر انجام شد جانمایی پردیسان بود، بیان کرد: نمی توان به نیاز مسکن پاسخ نداد اما چندین گزینه از جمله الحاق، احیای بافت فرسوده و… وجود دارد.
وی با بیان اینکه دولت در مسکن مهر زمین را به صورت رایگان به مردم داد یعنی ثروت هشتاد میلیون نفر بین هشت میلیون نفر تقسیم شد، گفت: در مسکن مهر مردم با ۷۰ میلیون تومان و یا کمتر صاحب مسکن شدند اما مبلغ زیادی را دولت و شهرسازی زیر ساخت فراهم کرد که می توان گفت آن مسکن ۷۰ میلیون تومان نبود بلکه ۲۰۰ میلیون تومان تمام شد.
بهشتی بیان کرد: مزیت پردیسان نزدیکی به قم بود اما باز هم تا مدت‌ها کمبود زیرساخت‌ها و امکانات لازم مانند مدرسه، فروشگاه و… در آن مشهود بود ولی اگر به جای نزدیکی قم به پرنیان یعنی ۳۰ کیلومتری قم می‌رفت تبعات و هزینه‌های سنگین‌تری به همراه داشت.
وی با تأکید بر اینکه الحاق گزینه بهتری نسبت به ایجاد شهر جدید است؛ زیرا به دلیل تأمین زیرساخت‌های آن آسان تر است، تصریح کرد: در طرح توسعه مسکن (نهضت ملی مسکن) ۵۶۰ هکتار الحاق شد در حالی که زمزمه مصوبه پرنیان انجام می‌شد، زیرا بیان می‌کردند استان قم شهر جدید ندارد اما دلیل اهمیت احداث شهر جدید را بیان نمی‌کردند.
این کارشناس شهرسازی حفظ مصوبه کلی شهر پرنیان را لازم دانست تا اگر در آینده به آن نیاز شد بتوان از آن استفاده کرد، یادآور شد: در استان قم باید بر اساس طرح‌های بالادستی عمل کنیم و استان قم نیز در حوزه شهرسازی دو طرح بالادستی دارد.
وی ادامه داد: یکی از این طرح‌های بالادستی، طرح آمایش سرزمینی مصوبه ۱۳۹۳ است که در آن به صراحت با ایجاد سکونت گاه جدید مخالفت می‌کند همچنین در سند سازگاری با کم آبی نیز بیان شده است با توجه به اینکه کشور کم آبی هستیم همه برنامه باید بر اساس این سند تدوین شود که درهمین سند نیز با توسعه سکونت جدید در قم مخالف شده است.
وی با بیان اینکه جایگزین آن باید پنج شهر قنوات، کهک، جعفریه، سلفچگان و دستجرد باید تقویت شوند، بیان کرد: در مسکن مهر اشتباهی شد و اولین آپارتمان‌ها در شهرهای کوچکی مثل جعفریه و کهک جای داده شدند در حالی که شرایط برای ویلایی سازی مهیا بود اما الان نیز به اشتباه تصمیم گرفته شده است که در کلان شهر ویلایی سازی شود.
وی با اشاره به اینکه فرهنگ آپارتمان نشینی در قم نبوده و کمتر از سه دهه این که وارد شده است اما امکان برگشت وجود ندارند، بیان کرد: قم با پیشنیه‌ای که از زمان ساسانیان دارد وسعتی حدود ۱۳ هکتاری دارد اما می‌خواهیم یک سوم این مساحت را در مدت کوتاهی به شهر اضافه کنیم.
بهشتی افزود: شهر نباید از یک نقطه توسعه پیدا کند و باید از لحاظ هندسی متوازن باشد اما از حرم که مرکز شهر است تا ورجان حدود ۲۰ کیلومتر است و از طرف دیگر یعنی از حرم تا انتهای باجک ۴ کیلومتر است که هیچ تناسبی ندارد.
وی عنوان کرد: حدود ۶۴ هزار خانوار در قم تقاضای مسکن دارند که ۳۲ هزار خانوار در ۵۶۰ هکتاری جای داده می‌شوند و چرا برای ۳۲ هزار خانوار می خواهند چهار هزار هکتار استفاده کنند که با اسناد بالا دستی قم مغایرت دارد و در صورت تحقق یک نابسامانی شهری برای قم ایجاد می کند.
هزینه بهسازی بافت فرسوده منطقی است
وی با بیان اینکه توسعه درون زا منطقی تر است اما بهتر از آن بافت درونی شهر است، تصریح کرد: منطقه هفت قم ۵۰۰ هکتار است که در سال ۱۳۷۱ حدود ۷۵ هزار نفر جمعیت داشته است اما در سال ۱۳۹۵ جمعیت آن به حدود ۴۸ هزار نفر رسیده بود و این در حالی است که همه شهر از لحاظ جمعیتی توسعه پیدا کرده است.
وی با تأکید بر اینکه هزینه بهسازی بافت فرسوده کمتر است اما چون هزینه آب، برق و زیرساخت‌ها به بخش‌های دیگر متحول می‌شود محاسبه نمی‌کنند؛ یادآور شد: کارشناسان و رسانه ها با پافشاری می توانند مسئولین مربوطه را به کارشناسی دقیق تر و درست تر سوق بدهند و از انتخاب های اشتباه مثل جای گزینی شهروندان قمی در شهرک امیر کبیر اراک جلوگیری کنند.
منبع: شهربیست
