عشایر عقیده دارند که "بهون" یا سیاه‌چادر از صنایع‌دستی چهارمحال و بختیاری نمادی پر معنا از هویت تاریخی و فرهنگی این استان را به نمایش می‌گذارد و با این وجود اکنون بافندگان و خریداران آن چشم‌انتظار ایجاد فرصت‌های جدید برای احیا و رونق دوباره آن هستند.
سیاه‌چادر که در زبان محلی به آن «بهون» گفته می‌شود از جمله صنایع‌دستی عشایری است که از دیرباز در میان مردمان کوچ رو بختیاری به‌عنوان مسکنی متحرک مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
این صنایع‌دستی ساده که تاروپود آن را موی بز تشکیل می‌دهد و در نوارهایی به عرض ۴۰ تا ۶۰ سانتی‌متری با نام «لت» بافته می‌شود، بخش اصلی سقف و دیواره‌های خانه و محل زندگی خانواده‌های عشایر محسوب شده و در زمان کوچ به‌راحتی جمع‌آوری و در مکانی دیگر در قشلاق یا ییلاق برپا می‌شود.
اگر چه استفاده از سیاه‌چادر بین عشایر بختیاری دیگر چندان مرسوم نیست و با کمرنگ شدن شیوه‌های سنتی کوچ، جای خود را به چادرهای برزنتی داده است اما این روزها اقامتگاه‌های بوم گردی، سالن‌های پذیرایی و حتی مسافران خارجی در صف متقاضیان آن ایستاده‌اند.
دست بافته‌ای که در چند سال اخیر به عنوان یکی از صنایع‌دستی فراموش‌شده در چهارمحال و بختیاری مطرح‌شده است حالا اینک آرام آرام در دنیای مدرن و ماشینی شده، جایگاه تازه‌ای برای خود یافته است و بافندگان آن برای احیای این نماد عشایر بختیاری به نگاه‌های جدید و همراهی‌های بهتری نیاز دارند.
یکی از بافندگان سیاه‌چادر در چهارمحال و بختیاری می‌گوید: سیاه‌چادر نماد زندگی عشایر استان به شمار می‌رود اما بافت آن فراموش شده است و عشایر نیز مدت‌هاست که دیگر از آن استفاده نمی‌کنند.
فاطمه نصیری در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا می‌افزاید: در حال حاضر تعداد سیاه‌چادرهای موجود در استان انگشت‌شمار است که از عمر آن‌ها نیز بیش از ۴۰ سال می‌گذرد و در بیشتر موارد به‌صورت نمادین در حاشیه نمایشگاه‌ها و یا در برنامه‌های گردشگری برپا می‌شوند.
تسهیلاتی برای حمایت از بهون بافی اختصاص نمی‌یابد
وی در ادامه با اشاره به اینکه شیوه سنتی بافت سیاه‌چادر یا همان بهون بافی نیز در حال فراموشی است، تصریح می‌کند: برای بافت هر سیاه‌چادر در اندازه متوسط و به ابعاد ۱۲ در هشت متر حداقل به ۱۰۰ کیلو موی بز نیاز است که با افزایش قیمت موی بز و صرف هزینه برای آماده‌سازی آن، باید سرمایه اولیه مناسبی برای بافت سیاه‌چادر در اختیار داشت.
نصیری به پیگیری‌های خود برای دریافت تسهیلات و توسعه بهون بافی از طریق دستگاه‌های اجرایی و بانک کارآفرینی اشاره می‌کند و یادآور می‌شود: پیگیری‌ها تاکنون به دلیل قرار نگرفتن این رشته صنایع‌دستی در جمع مشاغل خانگی و نداشتن توجیه اقتصادی به نتیجه نرسیده و کسی از بافت سیاه‌چادر حمایت نکرده است.
این بانوی بافنده بر احیای سیاه‌چادر به عنوان یکی از دست بافته‌های داری که ریشه در فرهنگ بختیاری دارد، تأکید می‌کند و می‌گوید: ذائقه مسافران ورودی به استان به‌ویژه گردشگران خارجی تغییر کرده است و تمایل آنان برای تجربه زندگی عشایری هر روز بیشتر می‌شود که لازم است از آنان در سیاه‌چادر که نماد اصلی عشایر به شمار می‌رود، پذیرایی کرد.
وی ادامه می‌دهد: اقامت‌های بوم گردی و برخی مراکز رفاهی و خدماتی متقاضی خرید سیاه‌چادر هستند ولی کمبود بافنده زبردست، نداشتن سرمایه و سختی تهیه مواد اولیه، مسیر توسعه بهون بافی را ناهموار کرده است.
این بانوی بختیاری که سال‌هاست بنا به تجربه و مهارت خود در بافت انواع دست بافته‌های داری، یک تعاونی صنایع‌دستی را در این زمینه هدایت می‌کند، می‌افزاید: در صورتی که از بافت سیاه‌چادر حمایت شود می‌توان با استفاده از ظرفیت تعاونی‌ها برای توسعه این رشته بین خانواده‌های روستایی و عشایری بهره گرفت و با کمک طراحان و صاحب‌نظران کاربری‌های جدیدی نیز برای آن تعریف و اجرا کرد.
مشکل اصلی در بافت بهون تأمین مواد اولیه است
مدیرعامل اتحادیه صنایع‌دستی چهارمحال و بختیاری نیز در خصوص توسعه بهون‌بافی تصریح می‌کند: این رشته به عنوان یکی از رشته‌های صنایع‌دستی استان در سامانه صدور پروانه‌های تولید انفرادی و کارگاهی وزارت میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری تعریف شده است و بافندگان این رشته مشکلی در زمینه دریافت پروانه تولید ندارند.
عارف رئیسی درباره مشکلات بافندگان سیاه‌چادر به خبرنگار ایرنا می‌گوید: پرورش بز در استان محدود شده است و موی آن نیز به مقدار کمی تولید می‌شود که با توجه به آنکه این محصول دامی بخش اصلی مواد اولیه بهون بافی را تشکیل می‌دهد، این روزها تهیه آن دشوارتر از گذشته است.
وی قیمت بالای موی بز و نبود ریسنده را از دیگر مشکلات در تأمین مواد اولیه بهون بافی می‌داند و می‌افزاید: برخی از صادرکنندگان در استان‌های هم‌جوار نیز موی بز را به دلیل خاصیت‌های ویژه همچون ضد آب بودن و ایجاد تعادل دما در فصول گرم و سرد، خریداری و به کشورهای دیگر ارسال می‌کنند.
رییسی ادامه می‌دهد: صادرات موی بز کمبود آن را در بازار تشدید کرده و در حال حاضر قیمت هر کیلو موی بز در مقایسه با پشم گوسفند چندین برابر است.
وی اضافه می‌کند: اگر چه علاقه‌مندی‌هایی برای بافت بهون وجود دارد و مصرف آن در صنعت گردشگری و نمایشگاهی نیز با درخواست‌هایی روبه‌رو است اما هزینه‌های بافت با درآمد حاصل شده همخوانی ندارد.
حمایت‌ها از بهون بافی نباید مقطعی و گذرا باشد
مدیرعامل اتحادیه صنایع‌دستی چهارمحال و بختیاری می‌افزاید: در صورتی می‌توان به احیای این صنایع‌دستی دیرینه امید داشت که بتوان همزمان با تأمین مواد اولیه و توسعه آموزش‌های مربوط به بهون بافی برای عرضه آن در بازار و شناسایی خریداران نیز اقدام کرد.
رئیسی تعریف دقیق زنجیره تولید تا مصرف را مهمت‌رین عامل در رونق بهون‌بافی می‌داند و می‌گوید: پرداخت تسهیلات بانکی و یا صدور پروانه تولید در مقاطع مختلف به تنهایی راه گشا نیست و اگر این زنجیره به درستی تعریف و ایجاد نشود بافندگان سودی از بافت سیاه‌چادر نخواهند داشت و کار توسعه با شکست مواجه می‌شود.
وی نظارت بر روند تولید محصول را نیز از ضرورت‌های توسعه دست بافته‌های داری همچون بهون‌بافی عنوان می‌کند و معتقد است: استفاده از مواد اولیه با کیفیت و نحوه بافت سیاه‌چادر نیز می‌تواند در فروش محصول اثرگذار باشد و کارشناسان باید بر چرخه تولید نیز نظارت کنند.
این فعال صنایع‌دستی از پیشنهادهای اتحادیه برای رونق بهون‌بافی نیز خبر داد و ادامه می‌دهد: با توجه به آنکه هر سیاه‌چادر به طور میانگین از به هم پیوستن ۱۶ لت تشکیل می‌شود، شاید کمتر کسی بتواند برای بافت کامل آن اقدام کند اما می‌توان در قالب تعاونی چرخه بافت را بین بافندگان تقسیم کرد و هر فرد بنا به توان خود، بافت تعدادی از لت‌ها را بر عهده بگیرد.
وی همچنین می‌گوید: ریسندگی موی بز و آماده کردن آن برای بافت را نیز می‌توان به همین شیوه اجرا کرد و افرادی که قادر به برپایی دار بهون و بافندگی نیستند را به سمت ریسندگی سوق داد.
مدیرعامل اتحادیه صنایع‌دستی چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه تولید صنایع‌دستی بخشی از چرخه زندگی روستایی و عشایری محسوب می‌شود، یادآور شد: احیا صنایع‌دستی به کارآفرینی، اشتغال و درآمدزایی منجر خواهد شد و اگر حمایت‌ها در پرداخت تسهیلات به درستی هدایت شود می‌توان به احیا صنایع‌دستی در حال فراموشی و حتی فراموش شده امیدوار بود.
طرح قرارگیری بهون بافی در رسته مشاغل خانگی پیگیری می‌شود
مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی چهارمحال و بختیاری درباره نقش این اداره کل در حمایت از تعاونی‌های صنایع‌دستی و توجه به احیا رشته‌های صنایع‌دستی بومی در حال فراموشی به خبرنگار ایرنا می‌گوید: در حال حاضر ۲۴ رسته مشاغل خانگی در استان شناسایی و تعریف شده است که بخش مهمی از آن‌ها را رشته‌های صنایع‌دستی تشکیل می‌دهد.
حفیظ‌الله فاضلی بیان اینکه توسعه فعالیت تعاونی‌های صنایع‌دستی از اثرگذارترین اقدامات برای کارآفرینی و اشتغال‌زایی به‌ویژه در مناطق روستایی و عشایری استان به شمار می‌رود، می‌افزاید: این امکان وجود دارد که رشته‌های جدیدی از صنایع‌دستی به مجموعه مشاغل خانگی افزوده شود و فعالان این رشته‌ها نیز بتوانند از تسهیلات مرتبط با آن بهره‌مند شوند.
وی با تأکید بر این موضوع که سیاه‌چادر و لباس محلی از نمادهای اصلی فرهنگ بختیاری هستند و احیا آن‌ها می‌تواند علاوه بر ایجاد فرصت‌های جدید شغلی به حفظ هویت و تاریخ منطقه نیز کمک کند، تصریح کرد: با توجه به مراجعه تعدادی از بافندگان سیاه‌چادر و درخواست آنان برای استفاده از تسهیلات مرتبط با مشاغل خانگی و قوانین اشتغال روستایی و عشایری، طرح قرارگیری این رشته صنایع‌دستی در رسته مشاغل خانگی در دستور کار قرار گرفته است.
فاضلی یادآور می‌شود: در تعریف رسته مشاغل خانگی به اجرای برنامه‌های مطالعاتی با استناد به ظرفیت‌های شهرستانی و منطقه‌ای، ارائه آموزش‌های مرتبط، تعریف چرخه تولید و همچنین نحوه اتصال به بازار کار توجه خواهد شد.
وی همچنین افزایش همکاری‌ها بین تعاون، کار و رفاه اجتماعی و اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان را برای شناسایی و حمایت از رشته‌های صنایع‌دستی بومی و در حال فراموشی ضروری می‌داند و می‌گوید: تعامل هر چه بیشتر این دو دستگاه می‌تواند روند توسعه این‌گونه رشته‌ها همچون بهون بافی را سرعت ببخشد.
برنامه باز زنده‌سازی و احیا بهون بافی در استان آغاز شده است
معاون صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری نیز در گفت‌وگو با ایرنا می‌گوید: بهون یا سیاه‌چادر بافی از جمله صنایع‌دستی در حال فراموشی استان به شمار می‌رود که در سال جاری با آموزش هنرجویان تلاش برای احیا آن آغاز شده است.
مهرداد رییسی می‌افزاید: امسال دوره آموزشی رشته سیاه‌چادر بافی در روستای کیبو از توابع شهرستان لردگان برگزار شد که با توجه به تجربه و آشنایی شرکت‌کنندگان بومی با این نوع از صنایع‌دستی، مجوز فعالیت انفرادی و کارگاهی نیز برای آنان صادر شده است تا در صورت افزایش تولید و آموزش افراد بیشتر، این رشته از فهرست رشته‌های در حال فراموشی خارج شود.
وی ثبت رشته‌های صنایع‌دستی در فهرست آثار فرهنگی ناملموس کشور را از دیگر اقدامات انجام شده برای حفظ و احیا رشته‌های در حال فراموشی استان می‌داند و تصریح می‌کند: اطلاعات مربوط به فنون ساخت، ابزار، قدمت، مکان‌های وابسته و دیگر موارد مرتبط با بهون بافی در چهارمحال و بختیاری مستند نگاری و در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
رئیسی درباره لزوم نوآوری در مصرف و تغییر کاربری بهون را نیز یادآور می‌شود: خلاقیت هنرمندان جوان در تولید محصولات جدید و متناسب با نیاز مصرف‌کنندگان می‌تواند در توسعه این صنایع‌دستی کهن اثرگذار باشد و اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان نیز آماده است تا با ارائه مشاوره برای بازطراحی محصولات و کشف بازارهای داخلی و خارجی، بهون بافی دوباره احیا و باز زنده‌سازی کند.
به گزارش ایرنا، سیاه‌چادر یا بهون در سال ۱۳۹۵ به عنوان یکی از صنایع‌دستی چهارمحال و بختیاری در فهرست آثار فرهنگی ناملموس کشور به ثبت رسید.
به گفته مسوولان صنایع‌دستی استان در حال حاضر ۲۵ تعاونی در زمینه دست بافته‌های داری در چهارمحال و بختیاری فعال است که استفاده از ظرفیت‌های آن‌ها فرصتی مغتنم برای احیا رشته‌های در حال فراموشی همچون بهون بافی به شمار می‌رود.