حفاری ها و بررسی های صورت گرفته در تپه ازبکی نظرآباد در استان البرز که قدمت 8 هزار ساله دارد و نخستین خشت دست ساز بشر در آن کشف شده، نشان می دهد این اثر مهم تاریخی قابلیت های لازم را برای ثبت جهانی دارد.
ازبکی، شهر باستانی خفته در پهن دشت نظرآباد است که در روستایی به همین نام در بخش مرکزی شهرستان نظرآباد در البرز واقع شده که کارشناسان باستان شناسی مرکز باستان شناسی ایران در سال 1348 خورشیدی آن را مورد شناسایی قرار دادند و در سال 1352 این اثر تاریخی به شماره 955 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
ازبکی محوطه باستانی گسترده ای است که از یک تپه بلند مرکزی به ارتفاع 26 متر از سطح زمین های اطراف و تعدادی تپه کوتاه تشکیل شده است که وسعت این محوطه باستانی صد هکتار است.
حدود 18سال از نخستین روزهای آغاز کاوش های تخصصی تپه 9 هزار ساله ازبکی درالبرز می گذرد اما تا کنون اقدامی از سوی مدیران استانی و کشوری مبنی بر ثبت این اثر ارزشمند برای ثبت جهانی صورت نگرفته است.
ثبت جهانی این اثر تاریخی مهم می تواند گامی بزرگ و موثر در جذب توریست و ارتقاء فعالیت در حوزه گردشگری البرز و حتی استان های همجوار داشته باشد.
در حال حاضر تنها شهرت جهانی تپه ازبکی نظرآباد البرز به اهدای اولین خشت دست ساز بشر به سازمان ملل برمی گردد.
یوسف مجید زاده که نخستین فصل سلسله حفریات باستان شناختی محوطه ازبکی را به مدت 35 روز در سال 1377 انجام داده در گفت و گو با ایرنا در این زمینه گفت: هدف از این حفاری دستیابی به خاک بکر و پی بردن به دوره های مختلف تمدنی و فرهنگی در این اثر مهم بوده که خوشبختانه نتایج کاوش های
انجام شده تا کنون حکایت از این واقعیت مهم دارد که محوطه ازبکی در برگیرنده شش هزار سال بقایای فرهنگی پیش از تاریخ و اوایل دوران تاریخی ایران یعنی دوره مادها دارد.
این باستان شناس افزود: ازبکی محوطه باستانی گسترده ای با 10 تپه از جمله یان ، جیران ، دوشان ، مارال ، گوموش و ازبکی است که دارای ویژگی های شگفت انگیزی است که می تواند نقش مهمی در بازسازی و روایت گوشه هایی از تاریخ دیر پا و زیبای گذشته ایران داشته باشد.
وی با اشاره به کشف کهن ترین خشت دست ساز بشر در یان تپه از محوطه باستانی ازبکی خاطر نشان شد: در این محوطه بقایای پنج دوره معماری خشتی متعلق به دو دوره فرهنگی در هزاره های هفتم و ششم پیش از میلاد شناسایی شده که خشت های هر 5 دوره دست ساز بوده و در زمره قدیمی ترین خشت های به دست آمده در جهان است.
وی در ادامه به کهن ترین خشت های شناخته شده در فلات مرکزی ایران پرداخت و یادآور شد: تا پیش از انجام حفاری های محوطه ازبکی، کهن ترین خشت های دست ساز در ایران مربوط به تپه سیلک در کاشان و تپه زاغه در دشت قزوین بود.
وی بیان کرد: خشت های نه هزار ساله یان تپه در محوطه باستانی ازبکی نظرآباد بیشتر پوک هستند و چون با دست شکل گرفته اند اندازه ها و ابعاد مختلفی دارند.
مجید زاده به کشف یک شهر مادی به وسعت یک کیلومتر در یک کیلومتر در محوطه ازبکی اشاره و اظهار کرد: برای نخستین بار در تاریخ باستان شناسی ایران یک شهر مادی کشف شد که تا کنون مشابه آن در هیچ یک از محوطه های باستانی مربوط به مادها مشاهده نشده است.
این باستان شناس گفت: در اواخر چهارمین فصل کاوش در پائیز سال 1388 نیز نخستین پیکره سنگی از جنس سنگ شنی متعلق به دوره مادها در محوطه تاریخی و ارزشمند ازبکی نظرآباد کشف شد که حدود 18 سانتی متر ارتفاع دارد که در عین سادگی از ظرافت خاصی برخوردار بوده و کلاهی که بر سر دارد مشابه کلاه مادی در نقوش برجسته سنگی تخت جمشید و صخره های غرب ایران است.
وی از فرهنگ سفال آلویی در ازبکی نظرآباد به عنوان یکی از کشف های مهم دیگر آثار تاریخی منحصر به فرد در این محوطه یاد کرد و یادآور شد: در فصل های سوم ، چهارم و پنجم در مارال تپه ازبکی این فرهنگ ناشناخته در تاریخ باستان شناسی ایران مورد شناسایی قرار گرفت.
وی گفت : سفال های کشف شده در این تپه به دلیل رنگ پوششی که دارند به سفال آلویی نامیده می شوند.
مجید زاده به آمار 6 هزار قطعه سفالی به دست آمده در فصل کاوش یافته های سفالین در این محوطه تاریخی پرداخت و بیان کرد: در مجموع سفال های به دست امده را می توان در سه گروه تاریخی ، خاکستری و پیش از تاریخی تقسیم کرد.
مجید زاده نقوش سفالی ، جانوری ، گیاهی و هندسی ، دستبند های مسی ، پیکره سفالی و گلی ، اشیاء سنگی،قالب های ریخته گری ، سنگ ساه استوانه ای، سنگ کروی ، سنگ ساب ها در ابعاد گوناگون،سر دوک استخوانی ، پیکره انسانی یک مرد، سر پیکان های فلزی از جنس آهن ، ظزف شیشه ای استوانه ای،پیکره کوچک گلین یک قوچ ، قمقمه آب ، پیکرک سنگی یک زن ، تدفین ، پیاله مرغوب و زیبا، پیکرک گلی یک خوک و پیکره سنگی کوچک مرد مادی را ازدیگر کشفیات کوچک باستانی در محوطه تاریخی ازبکی نظرآباد برشمرد.
این باستان شناس در ادامه بر ثبت این اثر تاریخی در جهان، ایجاد نحستین مرکز مطالعات باستان شناسی ایران در محوطه تاریخی نظرآباد تاکید کرد.
مدیر کل میراث فرهنگی ،گردشگری و صنایع دستی البرز نیز در این زمینه به ایرنا گفت: تپه ازبکی نظرآباد به دلیل برخورداری از ویژگی های منحصر به فرد در تاریخ باستان شناسی ایران و جهان قابلیت ثبت جهانی را دارد.
عبد الناصر میرچی اظهار کرد: معماری خاص این تپه و آثار کشف شده از آن نشان می دهد که این محوطه مهم تاریخی نیاز به نگاه ویژه دولت تدبیر و امید در راستای انجام اقدامات لازمه برای ثبت جهانی و همچنین ایجاد یک سایت گردشگری و مرکز مطالعاتی بین المللی را دارد.
وی از محوطه باستانی ازبکی نظرآباد به عنوان یک اثر ارزشمند در البرز و کشور یاد کرد و خاطر نشان شد: این اثر تاریخی بخش مهمی از تاریخ کشور ایران به خصوص در فلات مرکزی محسوب می شود.
میرچی با اشاره به اینکه تا کنون 6 فصل کاوش در محوطه ازبکی نظرآباد انجام شده ادامه داد: با توجه به یافته های باستان شناسی در این محوطه تاریخی شرایط لازم برای راه اندازی سایت موزه را نیز دارد.
وی تاکید کرد: خوشبختانه پس از 19 سال پیگیری به خصوص تلاش مدیران ذیربط در دولت تدبیر و امید بخشی از محوطه این محوطه تاریخی که در مالکیت فردی قرار داشت بدون پرداخت هزینه ای به مالکیت دولتی بازگشت.
فرماندار نظرآباد هم در این زمینه گفت: تپه ازبکی یکی از آثار ارزشمند تاریخ باستان شناسی است که به دلیل قدمت 9 هزار ساله و آثار کشف شده از قابلیت های لازم برای ثبت جهانی را دارد و از دولتمردان درخواست می کنیم این مهم را در اولویت برنامه های خود قرار دهند.
حجت اله صادقی با اشاره به موقعیت جغرافیایی این شهرستان افزود: محوطه ازبکی به علت قرار گیری بر سر راه استان های غرب و شمال کشور از شرایط مناسب برای توسعه صنعت گردشگری برخور دار است.
وی یادآور شد: ایجاد بستر های لازم برای فعال کردن این مجموعه تاریخی برای علاقمندان و همچنین رونق صنعت گردشگری در این شهرستان که دارای قدمت فرهنگی و توانمندی های ویژه ای در این خصوص است امری ضروری از سوی مدیران استانی و شهرستانی البته با پیگیری مستمر مدیر اداره میراث فرهنگی در نظرآباد است.
شهرستان نظرآباد در 45 کیلومتری غرب کرج مرکز البرز قرار دارد.
