یک اثر ارزشمند تاریخی در خطر نابودی است
جلسه شورای سیاست‌گذاری حقوق بیت‌المال در البرز روز پنجشنبه به صورت ویژه به موضوع مالکیت تپه ازبکی اختصاص دارد و حال باید منتظر ماند و دید که آیا مسئولان البرزی یک بار برای همیشه تکلیف مالکیت این اثر ارزشمند را مشخص خواهند کرد؟
به گزارش تابناک – البرز: محوطه باستانی ازبکی یکی از محوطه‌های باستانی ارزشمند تاریخی فلات ایران واقع در شهرستان نظرآباد از شهرستان‌های استان البرز است.
ازبکی محوطه باستانی گسترده‌ای است که از یک تپه بلند مرکزی (تپه الف) به ارتفاع ۲۶ متر از سطح زمین‌های اطراف و تعدادی تپه کوتاه تشکیل شده است که ارتفاع بلندترین آنها از چند متر تجاوز نمی‌کند.
برای این محوطه باستانی می‌توان وسعتی برابر صد هکتار به ابعاد یک کیلومتر در یک کیلومتر در نظر گرفت.
محوطه باستانی ازبکی در زمین‌های کشاورزی روستا واقع شده است. بخش‌هایی از این محوطه باستانی نه هزار ساله را کارشناسان مرکز باستان شناسی ایران در سال ۱۳۴۸خورشیدی مورد شناسایی قرار داده و در سال۱۳۵۲ به شماره ۹۵۵در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
یحیی کوثری در سالهای ۵۴-۱۳۵۳ و ۱۳۵۷ تپه اصلی ازبکی را مورد بررسی قرار داده است. خسروپور بخشنده از کارشناسان سابق میراث فرهنگی استان تهران نیز در سال ۱۳۷۳ با ترسیم نقشه حریم تپه‌های ازبکی الف و ب گزارشی در این زمینه ارایه کرده است.
نخستین فصل سلسله حفریات باستان شناختی محوطه ازبکی از ۱۵ آذر تا ۱۹ دی ۱۳۷۷ به مدت ۳۵ روز با سرپرستی دکتر یوسف مجیدزاده اجرا و تاکنون 6 فصل کاووش در این محوطه انجام گردید.
براساس کاوش‌های صورت گرفته، محوطه باستانی ازبکی در برگیرنده شش هزار سال بقایای فرهنگی پیش از تاریخ و اوایل دوران تاریخی ایران از نیمه اول هزاره هفتم تا نیمه نخست هزاره اول پیش از میلاد مسیح یعنی دوران مادها است.
«یان تپه» یکی از تپه‌های باستانی این محوطه است که در ۷۰۰متری تپه مرتفع (دژ مادی) قرار دارد. در این تپه کم ارتفاع بقایای کهن ترین روستای ایران متعلق به دوره‌های فرهنگی هزاره هفتم و ششم پیش از میلاد شناسایی شده است. کهن ترین خشت‌های دست ساز بشر از«یان تپه» کشف شده است. این در حالی است که کهن ترین خشت‌های شناخته شده در فلات مرکزی ایران تا پیش از حفریات محوطه ازبکی تنها از تپه سیلک در نزدیکی کاشان و تپه زاغه در دشت قزوین به دست آمده بود. آثار محوطه ازبکی به شکل یک روستای کوچک پیش از تاریخی به وسعت تقریبی یک هکتار است.
شواهد نشان می‌دهد که ۱۵ تا۲۰ خانوار در این روستا ساکن بوده‌اند. خشت‌های نه هزار ساله یان تپه بیشتر پوک هستند و چون با دست شکل گرفته‌اند، اندازه‌ها و ابعاد مختلفی دارند. همچنین آثار معماری این تپه نشان دهنده دوره آغاز خشت سازی در ایران است چرا که هنوز ساکنان آن با تکنیک معماری و دیوار سازی به طور کامل آشنایی نداشتند و خشت‌ها را با دست شکل داده و بر روی هم می‌چیدند.
طی کاوش‌های صورت گرفته آثاری از وجود سقف در هیچ یک از خانه‌های یان تپه به دست نیامده است بلکه کوچکی بیش از حد معمول آنها اشاره بر سرپوشیده بودنشان با وسایل بسیار ابتدایی مانند شاخ و برگ درختان و به احتمال اندودی از گل یا کاهگل بر روی آنها دارد. در این سکونتگاه، مردم مردگان خود را در کف اتاق‌های مسکونی دفن کرده و سپس کف آنها را خشت فرش می‌کردند.
سید محمد خاتمی رئیس جمهوری اسبق کشورمان در همایش جهانی گفت و گوی تمدن‌ها، خشتی ۹ هزار ساله را به عنوان سند قدمت فرهنگ و مدنیت ایران به کوفی عنان (دبیر کل سابق سازمان ملل متحد) هدیه کرد.
باستان شناسان در یکی از روزهای سرد پاییز سال ۱۳۷۸، یک لوح گلی باستانی را در مارال تپه کشف کردند که با مطالعه آنت نتایج شگفت انگیزی به دست آمد. مارال تپه از اواسط هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح این سند افتخار آمیز را در دل پر راز خویش حفظ کرده است. این لوح گلین بیشتر شبیه گل نبشته‌های دوران آغاز عیلامی است که ارقام و نشانه‌های آن تا کنون مشاهده نشده است. به نظر می‌رسد لوح به دست آمده بخشی از یک لوح محاسباتی باشد. در آن ارقام بیشتر به صورت سوراخ‌های کوچک گرد در اثر ناخن و یا وسیله‌ای مانند آن ایجاد شده است وقبل از باز کردن حساب مجدد به کمک خطی افقی حساب پیشین را به اصطلاح بسته‌اند. ورز گل چنان به خوبی انجام گرفته که جنس آن به طور کامل فشارده و سخت شده است و حتی یک حباب هر چند کوچک هوا هم در سطح لوح به چشم نمی‌خورد.
حال این محوطه بسیار ارزشمند، دارای مالکی خصوصی است که خود سوال بزرگی را ایجاد می کند که چرا باید چنین اثر فاخر و ارزشمند ملی و جهانی، نباید متولی مشخص و دارای تخصص در زمینه حفظ و نگهداری آثار باستانی باشد.
موضوع تعیین تکلیف مالکیت این محوطه، سال ها است مناقشات بسیار زیادی را ایجاد کرده که متاسفانه به دلیل نبود نگاه ویژه مدیران استانی و ملی، به نتیجه نرسیده است.
حال از این محوطه تاریخی ارزشمند اخبار نگران کننده ای می رسد. از جمله کاشت نهال و درخت در بخش هایی از این محوطه البته هنوز از سوی مسئولان مربوطه تایید نشده است.
در همین ارتباط خبرنگار تابناک شنیده است که جلسه آتی شوراي سياست گذاري حفظ حقوق بيت المال در اراضي ملي ومنابع طبيعي استان البرز که قرار است روز پنجشنبه این هفته برگزار شود، به طور کامل به موضوع تصرفات در محوطه تاریخی تپه ازبکی اختصاص دارد.
در همین ارتباط حاجی رضا شاکرمی دادستان عمومی و انقلاب استان البرز نیز گفته است: روز پنجشنبه این هفته جلسه‌ای با حضور مدیرکل میراث فرهنگی و مالکان محوطه تپه ازبکی و کارشناسان حقوقی داریم و تلاش می‌کنیم در این جلسه سرنوشت این اثر تاریخی را مشخص و نهایی کنیم.
دادستان کرج با اشاره به برخی از اخبار و گزارشات مبنی بر کاشت درخت در محوطه فوق نیز گفت: به هر حال مالکان محوطه دارای حقوقی هستند و از سوی دیگر هرگونه تصرفات در حوزه میراث فرهنگی و تعرض به محوطه‌های فرهنگی ممنوع بوده و جرم است.
این مقام ارشد قضایی تصریح کرد: باید بررسی شود که درخت کاری های انجام شده در کدام بخش از این محوطه بوده و منتظر گزارش میراث فرهنگی به عنوان مرجع صلاحیت دار در این حوزه هستیم.
حاجی رضا شاکرمی افزود: جلسه شورای سیاست‌گذاری حقوق بیت‌المال در استان البرز روز پنجشنبه به صورت ویژه به این موضوع رسیدگی کرده و پس از بررسی دقیق مسائل و اتفاقات پیرامون آن تصمیم‌گیری خواهد شد.
حال باید منتظر ماند و دید که آیا مسئولان البرزی یک بار برای همیشه تکلیف مالکیت این اثر ارزشمند را مشخص خواهند کرد؟
