انتشار اخباری مبنی‌بر بالا رفتن قدرت زلزله در تهران به دلیل پوک شدن خاک‌ها تنها مردم را در شرایط استرس و بحرانی قرار می‌دهد.
اینکه تهران دارای سه گسل بزرگ زلزله است، اینکه 30 درصد از بافت تهران فرسوده است و اینکه 83 درصد از شهرهای ایران در برابر زلزله آسیب‌پذیر هستند به اندازه کافی از قرار گرفتن ایران روی کمربند زلزله خبر می‌دهد تا جایی که ثبت روزانه ده‌ها زلزله با قدرت یک تا دو ریشتر در تمام استان‌ها دلیل محکمی بر این دعاست. از این رو انتشار اخباری مبنی‌بر بالا رفتن قدرت زلزله به دلیل استفاده بی‌رویه از منابع زیرزمینی و پوک شدن خاک‌ها تنها مردم را در شرایط استرس و بحرانی قرار می‌دهد.
بهرام عکاشه، زلزله‌شناس ایرانی با رد این شایعه که فرونشست دشت‌ها و پایین رفتن سطح زمین یعنی وقوع زلزله خطرناک، می‌گوید: «طرح موضوع استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی تهران یعنی زلزله شدیدتر، کاملا کذب بوده و بهتر است مسئولان و مدیران شهر بیش از هر کار و طرح موضوعی بخش مدیریت بحران را تقویت کنند، زیرا در زمان بروز زلزله شهر و مردم بیش از هر چیزی به کمک و یاری این گروه نیاز دارند.»
در چند سال اخیر استفاده از منابع آب‌های زیرزمینی بیش از توان آنها، سبب شد که در تهران پدیده‌ای به نام فرونشست زمین شکل گیرد. به نظر شما این یعنی زلزله عمیق‌تر و فاجعه‌ای جبران‌ناپذیر؟
زلزله در چند کیلومتری عمق زمین رخ می‌دهد و نهایت عمق چاه‌های غیرمجاز برای برداشت از منابع آب بین 200 تا 300 متر است، پس با همین معادله ساده متوجه می‌شوید که طرح این موضوع اشتباه است. هر چند برداشت‌های بی‌رویه در فرونشست دشت‌های تهران و سایر شهرها تاثیر زیادی داشته است، نمی‌توان از این اتفاق به‌عنوان عامل بروز یا تشدید زلزله نام برد.
یعنی می‌گویید این اتفاق هیچ تاثیری روی گسل‌های تهران و تشدید وقوع زلزله ندارد؟
هر روز در تهران و خیلی از شهرهای کشور زلزله رخ می‌دهد، اما چون قدرتش نیم تا یک ریشتر است در جایی ثبت نمی‌شود. کاهش منابع آب در زمین باعث می‌شود کمی قدرت این لرزش‌ها بیشتر شود، ولی به این منزله نیست که سازه‌ای تخریب شود. اثرگذاری زمانی معنی دارد که زمین حرکت داشته باشد، مثل اینکه گفته شود شبه‌جزیره عربستان حرکت کرده که این اتفاق تاثیر زیادی روی شهرهای جنوبی کشور و حتی دریای خزر می‌گذارد.
این را نیز نباید فراموش کرد که تمام دشت‌های بین تهران و قم فرونشست داشتند و به این اتفاق ناگوار فرسودگی 30 درصد بافت مناطق تهران هم اضافه کنید تا خیلی نسبت به وقوع زلزله بی‌تفاوت نباشیم.
کدام گسل‌های تهران خیلی مهم هستند؟
گسل شمال تهران که تا شهرری ادامه دارد، خیلی خطرناک است. گسل شرق که از فیروزکوه تا لشگرک را شامل می‌شود و گسلی که از فرودگاه امام خمینی (ره) تا کرج امتداد دارد نیز خطرناکند. این گسل‌ها همیشه فعالند. البته این گسل‌های فعال شامل تهران نمی‌شوند، زیرا از میان یک هزار و 331 شهر کشور تنها پنج شهر مانند ماهشهر، خرمشهر، آبادان، دشت آزادگان و شادگان در برابر زلزله ایمند.
کدام شهرها شرایط حادتری دارند؟
نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد که علاوه‌بر تهران چند شهر بزرگ مثل شیراز، مشهد و تبریز با خطر جدی زلزله تخریب‌کننده در مقیاس بالا روبه‌رو است، بنابراین باید در سمینارهایی که در این زمینه برگزار می‌شود به بررسی چالش‌های کلانشهرهای دیگر چون قم، کرج، شیراز، مشهد و تبریز نیز پرداخته شود.
موضوعی که شاید کمتر به آن توجه می‌شود این است که آیا رفتار انسان‌ها با زمین می‌تواند عاملی برای بروز زلزله یا تشدید آن باشد؟
یکی از ایرادهایی که همواره به مدیران شهری وارد است بحث ساخت‌وسازهای بی‌رویه در تهران بدون توجه به آیین‌نامه ساخت‌وساز است؛ آیین‌نامه‌ای که از سال 1348 نوشته شده و تاکنون چندین بار بررسی و موارد لازم به آن اضافه شده است. در این آیین‌نامه تاکید شده که در حریم تهران و گسل‌ها نباید ساخت‌وسازی انجام شود، اما با بالا رفتن برج‌های متعدد در خیابان‌های 10 متری متوجه می‌شوید که عملا این آیین‌نامه هیچ محلی از اعراب ندارد و کسی به آن توجه نمی‌کند.
با توجه به پیشرفت علم در جهان آیا می‌توان زلزله را پیش‌بینی کرد؟
نه؛ تاکنون علم نتوانسته زمان دقیق زلزله را پیش‌بینی کند، اما تنها راهی که بشر توانسته زمان زلزله را پیش‌بینی کند محاسبه زمان بروز موج عرضی و طولی است که با تاخیر زمانی چند ثانیه‌ای به دنبال هم رخ می‌دهد. در حال حاضر این روش در ژاپن استفاده می‌شود و در این زمان اندک همه نیروگاه‌های هسته‌ای، رآکتورها و تاسیسات زیربنایی دیگر متوقف می‌شوند. ژاپن با استفاده از این روش نه‌تنها خسارات ناشی از زلزله را کاهش داده، بلکه با وجود داشتن 55 رآکتور تاکنون فجایع هسته‌ای در این کشور رخ نداده است.
راهکار چیست؟
اطلاع‌رسانی و مقاوم‌سازی دو راهکار مهم هستند. اشکال ما این است که زلزله را جدی نمی‌گیریم؛ می‌توانیم خانه‌های خود را مقاوم‌سازی کنیم یا حتی می‌توان با اطلاع‌رسانی از پیامدهای منفی زمین‌لرزه کاست، اما خیلی‌ها آن را جدی نمی‌گیرند.
